Een vraag die je niemand toewenst: Hoe en wanneer betrek je de kinderen als je hoort dat jouw leven of dat van je partner ten einde loopt? Hoe en wanneer vertel je aan kinderen dat papa of mama zal komen te overlijden? Hoe moet dat? Hoe doe je dat? En ook: hoe laat je hun neefjes/nichtjes, vriendjes en klasgenootjes toe in deze bijzondere, moeilijke periode? Hoe dan…?
door Patty Duijn
Deze vragen worden ons regelmatig gesteld. Door lieve en onzekere ouders die zoeken en proberen te ‘overleven’ in een storm waarin ze nooit terecht hadden willen komen. Ze willen het zo graag goed doen; vooral voor hun kinderen. Zij willen hen zoveel mogelijk ontlasten, het verdriet liefst bij ze weghouden. Ze willen ze beschermen tegen het onomkeerbare dat voor ze staat: een van de ouders gaat ze ontvallen.
Hoe dan….? Telkens opnieuw die moeilijke vraag. De vraag waarop geen eenduidig antwoord is. Er is geen handboek of protocol. Er is geen gebruiksaanwijzing die zegt hoe te handelen.
Het is iedere keer opnieuw zoeken naar de meest passende weg voor iedere betrokkene. En ook op die weg is het telkens opnieuw de zeilen verzetten en anticiperen op hoe de wind op ieder willekeurig moment kan veranderen. Maar als er geen eenduidig antwoord is op de vraag hoe dat moet? Wat kan er wel gezegd worden om je in ieder geval een richting te geven? Iets om op te ‘koersen’?
Vanuit onze kijk hierop en onze grote ervaring hierin is een soort blauwdruk ontstaan. Het zijn onze DNA-waarden als het gaat om werken met kinderen en verlies. Graag delen wij deze met je.
1 Wees altijd eerlijk, hoe moeilijk je dat ook vindt. De intuïtie van kinderen is sterk. Vaak weten ze van alles al, zonder dat het benoemd is. Ze voelen het. Wanneer je niet eerlijk bent en jouw woorden dus niet passen bij het gevoel dat zij hebben kan dit veel verwarring geven. Eerlijkheid loont. Wees er niet bang voor. Het is zo belangrijk dat jouw woorden overeen komen met het gevoel van het kind. Dan pas kunnen ze het plaatsen. Natuurlijk kan dat verdriet geven, maar klopt dat dan niet? De uitdaging is juist dan om daar samen een weg in te vinden. Ouders hebben als taak om hun kinderen hierin te begeleiden. Ze leren hun kinderen hoe ze met emoties om kunnen gaan. Dat het leven vallen en opstaan kent. Ze krijgen hiermee een prachtig (hoe lastig ook) cadeau voor hun verdere leven.
2 Neem het kind serieus Het is heel belangrijk kinderen serieus te nemen. Luister naar ze. Hoor ze echt. Laat ze input geven, betrek ze en neem ze serieus in wie ze zijn. De meeste kinderen zijn in staat goed aan te geven waar ze behoefte aan hebben. Niet altijd in woorden, ook non-verbaal geven ze veel signalen af. Waar het ene kind vooral vertelt, zal het andere de koptelefoon op zetten en in de hoek gaan zitten. Geef ze de ruimte en laat ze ook zoveel mogelijk hun eigen ontdekkingstocht doorlopen in het land van verlies. Ieder individu is anders, ook in de manier van omgaan met verlies.
3 Durf te vertrouwen Het meest moeilijke voor ouders is het leren vertrouwen op het kind. Dus echt dat te laten gebeuren wat hij/zij aangeeft fijn te vinden of aan te kunnen. Mensen zorgen graag voor een ander, en al helemaal voor hun kinderen. Ze laten ze vaak al niet op een klimrek klimmen, omdat zij als volwassenen het gevaar zien van het vallen. Met verlies is het niet anders. Maar als ouders in staat zijn het volle vertrouwen te geven, te geloven dat hun kind in staat is zelf aan te geven wat het wel/niet aankan rondom het thema verlies, dan blijkt in de praktijk dat kinderen hun ouders met regelmaat verrassen.
4 Houd projectie buiten de deur Projectie is een vakterm. Simpel gezegd: jouw gevoel is van jou, niet dat van een ander. Laat die ander zelf ervaren en zich zelf een mening vormen. Het lijkt simpel, maar het is een enorme uitdaging voor veel mensen. Wanneer je zelf in het verleden een nare en/of pijnlijke ervaring hebt gehad, is het juist als ouder de kunst deze bij jezelf te houden en dit niet te projecteren op jouw kind. Het kind is namelijk blanco en kan, met wie het zelf is, heel anders reageren dan verwacht. Ook hierin geldt: gun jouw kind zijn eigen weg en ervaringen rondom verlies.
Deze vier handvatten zijn geen perfect sluitend antwoord op de vraag ‘Hoe dan…?’. Zoals eerder gezegd: dat antwoord bestaat ook niet. Wel ervaren wij iedere dag dat begeleiding vanuit deze ‘DNA-waarden’ zijn vruchten afwerpt. Dat het ouders een kompas geeft waar ze op kunnen varen. Dat het ze grip geeft in een situatie, waarin ze in heftig weer verkeren.
Wat zijn ze dapper, de ouders die hulp vragen in deze begeleiding. Die erkennen dat het moeilijk is je kind ‘vrij’ te laten en het te zien als een eigen ‘ik’. Die het kind verdriet durven laten hebben, omdat ze weten dat ze daarmee bijdragen aan een mooi, krachtig en sterk mens. Een kind dat daarmee leert dat het verdriet mag hebben, maar ook dat het leven na verdriet weer verder gaat en nieuwe kleuren brengt. Dat door het tonen van kwetsbaarheid diepere verbindingen kunnen ontstaan. Dat vader en moeder ook wel eens verdriet hebben, maar dat dit de veiligheid niet bedreigt. Ze zien namelijk aan hun ouder dat verdriet ook weer overgaat en dat er daarna weer ruimte komt voor een lach. Dat het samen door die storm varen lastig is, en dat je elkaar daarin nodig hebt. En dat je soms ruimte nodig hebt voor jezelf en dat je die ook mag nemen.
Kinderen en verlies… Vaak zeg ik: ‘We zouden het om moeten draaien.’ Als wij volwassenen toch eens goed kijken naar hoe natuurlijk kinderen omgaan met verlies, daar kunnen wij nog heel veel van leren.
Dus hoe oud je als lezer ook bent: alles wat hier staat geldt misschien ook wel voor jou. Durf eerlijk naar jezelf te zijn over hoe en wat je voelt, neem jouw gevoel serieus en laat je omringen door mensen die jou serieus nemen en zien wie je bent. Het kind zit in ons allemaal, en het mag er zijn.
Patty Duijn, Rouwdeskundige. (pattyduijn.nl)
